İlklerin Savaşı: Trablusgarp

1911-1912 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu ile İtalya Krallığı arasında gerçekleşen Trablusgarp Savaşı, havacılık tarihinde, uçakların askeri amaçla savaş meydanında kullanıldığı ilk savaş olması sebebiyle büyük öneme sahiptir. İtalyan ve Osmanlı kuvvetleri, ‘ilklerin savaşı’’ Trablusgarp ile birlikte, yeni gelişmekte olan askeri havacılık tarihinde yerlerini aldı.

29 Eylül 1911’de İtalya Krallığı, o dönem Osmanlı toprağı olan Trablusgarp’a saldırdı. Bu savaşta hem karadan hem denizden taarruz eden İtalyan birlikleri; bombalama, gözetleme ve propaganda faaliyetleri gerçekleştirmek üzere 28 uçak ve 4 balon kullandı. Buna karşılık Osmanlı kuvvetleri ise savunmaya geçti. Böylece Trablusgarp Savaşı, ilk kez askeri harekat kapsamında, uçakların filo halinde kullanıldığı ve ilk hava savunmasının yapıldığı savaş oldu. 

22 Ekim 1911 tarihinde Pilot Yüzbaşı Carlo Piazza ilk keşif uçuşunu gerçekleştirdi. 25 Ekim 1911’de ise Pilot Yüzbaşı Ricardo Moizo, yaptığı keşif uçuşu ile birlikte Osmanlı birliklerinin konumuna dair istihbarat topladı. 26 Ekim 1911’de Nieuport tipi uçağı ile Osmanlı birliklerinin bulunduğu kamp üzerinden uçmakta olan Yüzbaşı Moizo, yerdeki birlikler tarafından fark edildi. Tüfekleriyle dikey ateş açan birlikler, Nieuport’u düşürmeyi başardı. Bu olay, ilk hava-kara harekatı unvanını aldı. 31 Ocak 1912’de yine Osmanlı tüfekleriyle gözlemci Yüzbaşı Giuseppe Rossi ve Yüzbaşı Carlo Montu’nun bulundukları uçak düşürüldü ve kendileri, yerden açılan ateşle yaralanan ilk askerler oldu. 13 Mart 1912’de Yüzbaşı Piazza savaşta yaralanan ilk pilot, 25 Ağustos 1912’de ise Teğmen Piero Manzini hava harekatında hayatını kaybeden ilk pilot oldu.

Bazı mektuplarında Teğmen Giulio Gavotti, babasına şu cümleleri yazdı: 

“Bugün uçaktan bomba atmaya karar verdim… Bunu ilk kez deneyeceğiz ve eğer başarırsam yapan ilk kişi olmaktan büyük mutluluk duyacağım… Bugün iki koli dolusu bomba geldi. Bunları uçaklarımızdan atmamız bekleniyor… Bunun hiçbirimize söylenmemesi ve üstlerimizden herhangi bir talimat almamış olmamız çok garip. Bu nedenle bombaları büyük bir dikkatle gemiye alıyoruz… Onları Türkler üzerinde denemek çok ilginç olacak.. Koltuğun yanına, içinde dolgu olan küçük bir deri çanta sabitledim. Bombaları çok dikkatli bir şekilde içine yerleştirdim. Bunlar küçük, yuvarlak bombalar – her biri yaklaşık bir buçuk kilo ağırlığında. Kutuya üç tane koydum, ceketimin ön cebine bir tane daha… Bir süre sonra vahanın karanlık şeklini fark ediyorum. Bir elimle direksiyonu tutuyor, diğer elimle bombalardan birini çıkarıp kucağıma koyuyorum… Hazırım. Vaha yaklaşık bir kilometre uzakta. Arap çadırlarını çok iyi görebiliyorum… Bombayı sağ elimle alıyorum, emniyet etiketini çıkarıyorum ve kanattan kaçınarak bombayı dışarı atıyorum… Birkaç saniyeliğine gökyüzünden düştüğünü görebiliyorum ve sonra kayboluyor. Kısa bir süre sonra kampın ortasında küçük bir kara bulut görüyorum… Hedefi vurdum!.. Ardından daha az başarılı olan iki bomba daha attım. Hala bir tane kaldı ve daha sonra Trablus yakınlarındaki bir vahaya fırlatmaya karar verdim. Sonuçtan gerçekten memnun kaldım. Doğruca General Caneva’ya rapor vermeye gidiyorum. Herkes memnun.” 

Teğmen Giulio Gavotti, tahmin ettiği üzere bir ilki gerçekleştirdi ve tarihe geçti.

İtalyanlar tarafından uçaklar sadece keşif amacıyla değil, Osmanlı askerlerinin moralini bozma amaçlı havadan bildiri atmak için de kullanıldı. Aynı zamanda ilk ‘’havadan telsiz ile iletişim’’ faaliyetleri yürütüldü. Balonlar da yine ateşli silahları yerleştirmek suretiyle havadan saldırı amacıyla kullanıldı.

Gelelim Trablusgarp Savaşı’nda kullanılan uçaklara…

Yüzbaşı Carlo Piazza’nın komutasındaki birlikte beş pilot ve toplamda dokuz uçak bulunuyordu. Bleriot, Nieuport, Farman ve Etrich tiplerindeki her bir uçak için ayrı hangarlar dahi vardı. 

Bu uçaklardan olan Etrich Taube, Avusturyalı bir mühendis olan Igo Etrich tarafından keşif ve gözetleme yapmak amacıyla tasarlandı. Almanca ‘’güvercin’’ anlamına gelen Taube kanatları, güvercin kanatlarına benzer şekildeydi. İlk olarak 1910 yılında gökyüzüne çıkan, hafif yapısı ve yüksek manevra kabiliyeti sayesinde diğer keşif uçaklarına göre daha üstün bir performans sergileyen Taube, Osmanlı savunma hatlarının keşfi için görevlendirildi. İtalyan ordusunun savaşta üstünlük kazanmasında etkili olmakla beraber havacılık teknolojisinin gelişmesinde de büyük rol oynadı. Keşif uçakları, bombardıman uçakları ve avcı uçakları gibi birçok farklı uçak tasarımının temelini oluşturan Taube uçakları, savaşta kullanılan ilk savaş uçağı olarak kabul edilmektedir. ‘’Taube ile ilk defa icra edilen havadan keşif faaliyetleri pilot koltuğu altına yerleştirilmiş olan fotoğraf makineleri vasıtası ile 700 mt irtifa 72 km hızla 35 saniye süreyle çekilen tetik ile gerçekleştirilmiştir.’’

Bleriot, Nieuport ve Farman tipi uçaklar ise Fransız yapımıdır. 

Trablusgarp Savaşı’nda özellikle keşif ve gözetleme amaçlı kullanılan Bleriot tipi uçak, Fransız havacılık mühendisi Louis Blériot tarafından tasarlandı. Hızı maksimum 100 km/h olup 50 beygir gücünde motor kullanıldı. Pilotun yanı sıra, bir yolcu veya gözlemci de taşıyabiliyordu. 200 km. menzile sahip, sabit iniş takımlı ve önde olmak üzere tek pervanelidir.

Nieport 10 modelinin uçuş hızı 120km/h ve uçuş süresi 3 saattir. Gustave Delage tarafından ilk olarak 1910 yılında tasarlanmıştır. 

Farman tipi uçak ilk olarak 1908’de Henri Farman ve kardeşi Maurice Farman tarafından tasarlandı. 1 adet makineli tüfek ve 100 kg’a kadar bomba taşıyabilme kapasiteli bu uçakların hızı 85 km/h idi. Düşük hızları ve yüksek manevra kabiliyetleri ile keşif ve gözlem görevlerinde oldukça etkili oldu.

Kuşkusuz ki Trablusgarp Savaşı, havacılığın gelişimindeki kilometre taşlarındandır. Yazımı noktalarken savaşın baş aktörleri olan pilot ve uçak fotoğraflarıyla sizleri baş başa bırakıyorum…

Öykü Kurt

“İlim ve fen ve ihtisas nerede varsa, sanat nerede varsa gidip öğrenmeye mecburuz.”Mustafa Kemal Atatürk